Historie steenfabriek 'De Brekeld' van 1924 tot 1982

RIJSSEN - Oorspronkelijk werd het leem voor de aanmaak van de stenen met een schop en houweel uit de leemput gehaald. De stenen waren vlak na het bakken prachtig geel gekleurd van het leem.

Er staan tegenwoordig in Rijssen nog twee huizen die destijds gemetseld zijn van deze zeer harde, geel gebrande stenen. Deze karakteristieke woningen zijn te vinden aan de Nijverdalseweg en aan de Tabaksgaarde.

De Hoch
Toen de leemputten in de buurt uitgeput raakten moest men uitwijken naar de Hoch in de gemeente Markelo. In die tijd werd ook het smalspoor aangelegd om het vervoer met kiepkarretjes te laten plaatsvinden. Tot 1924 werden de karretjes nog door een paard voortgetrokken maar vanaf 1939 werd het paard vervangen door een treintje. Voor de tweede wereldoorlog werd het leem in de wintermaanden opgehaald en tot halverwege het tichelwoark gebracht. Daar bevond zich een stortplaats, het Jansbaarsveld genoemd, die diende als tijdelijke opslagplaats voor leem. Het bevond zich vlak naast de plek waar na de oorlog de Arbeiders Jeugd Centrale was gevestigd.

Crisis jaren
Helaas brak ook voor de steenfabrieken in de dertiger jaren van de vorige eeuw een slechte tijd aan. Met enorme reclames moest men de ontzaglijk grote voorraden stenen zien kwijt te raken. Ook bij het tichelwoark van Baan en ten Hove probeerde met man en macht tot aan het einde van de tweede wereldoorlog het hoofd boven water te houden. Daar kwam nog bij dat de Duitse bezetter in de jaren 1940-1945 de rail van het smalspoor opeisten om daar een lanceerinrichting voor de V1 van te maken. Tijdens de oorlog lag bijna de gehele productie stil. Een alternatief om toch wat brood op de plank te krijgen was het vervoer van melk. Een heel andere bezigheid, maar iets dat noodzakelijk was om geld te kunnen blijven verdienen om gezinnen te onderhouden.

Munitie
Behalve melk werden er ook wapens en munitie vervoerd voor ondergrondse strijdkrachten. Natuurlijk leverde deze handel wel eens een extraatje op aan luxe, zoals een blikken box met vijftig luxe sigaren. Gelukkig ging de tijd voort en groeide de bevolking gestaag. Evenredig met de toename van de bevolking nam ook de bouw van woningen toe, en daarmee de vraag naar gebakken stenen. Zodoende ging men op zoek naar methoden die bij minder arbeidsplaatsen toch meer productie gaven. Er werden machines aangeschaft om het leem mee op te graven en de primitieve veldovens werden vervangen voor luxere ringovens. In het volgende stuk is meer te lezen over het gebruik van deze ringovens.

Dick Tukkers