Orgels in Rijssen (11): de Westerkerk

RIJSSEN - In 1970 werd het interieur van de Westerkerk meer eigentijds gemaakt. Toen in 2004 de Protestantse Kerk Nederland ontstond door fusie van Hervormden, Gereformeerden en Doopsgezinden, konden bezwaarden zich daarmee niet verenigen. Zij vormden de Hersteld Hervormde Kerk. Vroeger ontstond dan polarisatie. Nu werden vrediger oplossingen gevonden: de nieuwe denominatie kon de Westerkerk huren en vervolgens kopen. Inclusief orgel. Hier geen geldverslindende projecten.

Het eerste orgel was van de firma Spanjaard geweest, een elektro-pneumatisch unit-orgel met weinig registers waarmee door handige combinaties toch een ogenschijnlijk volwaardig geheel ontstond. Het was de crisistijd, met gebruik van goedkope materialen als zink, triplex en kantklare onderdelen. De speeltafel stond beneden, Reint Ilbrink was de organist.

Orgel van Koppejan
In 1964 werd een nieuw orgel geregeld, de firma Koppejan uit Ederveen bouwde nog steeds volgens datzelfde recept een orgel met 6 registers van Spanjaard, 4 registers uit eigen voorraad en nieuwe registers met pijpen van de firma Giesecke uit Göttingen. Dat leverde een betaalbaar orgel op. De speeltafel werd aan de zijkant van het orgelbalkon geplaatst, vakmensen noemen dat een bakfietsorgel. Het orgel werd nu zuiver pneumatisch: zoals een fietspomp door luchtdruk het ventiel van de binnenband opent, zo zit het ook tussen toets en orgelpijp. Het systeem bleef kwetsbaar.

Restauratie
In 2017 werd de befaamde adviseur Stef Tuinstra gevraagd wat nu te doen. Voorheen werden dergelijke orgels naar de stortplaats verwezen, nu ging men voor een grondige restauratie. De firma Sloof uit Gouderak haalde het hele orgel overhoop, er kwam een betere speeltafel met nieuwe registers bij. Het is dan een uitdaging om daar één harmonisch geheel van te maken, door een zorgvuldige intonatie. Met opmerkelijk resultaat: het orgel kan nu de liefhebbers bedienen van de romantische literatuur maar kan ook neo-barok vertolken. Het ‘volle werk' kan met gemak een compleet gevulde Westerkerk aan, maar dat is anno 2020 niet aan de orde…

Zwelkast in ere hersteld
De speeltafel ging retour naar de kerkzaal voor een goed contact met de gemeente. Het kwetsbare voormalige mechaniek kon omzeild worden door een contactloze schakeling, in feite bespeelt de organist een computersysteem, dat de signalen doorgeeft aan een reeks printplaten. Die zorgen voor de overdracht naar de pijpen. Het orgel is zo fijn te bespelen, lekker soepel. Laat ons niet vervallen in een opsomming van nog méér technische mogelijkheden. Die zijn te vinden op een aantal items via Google; met name op "orgelnieuws.nl”. Zoeken naar "orgel Westerkerk Rijssen” levert een stoet aan gegevens op. Eén aspect vissen we eruit: de zwelkast werd weer in ere hersteld. Via een ‘zweltrede' kun je een frame met lamellen traploos openen of sluiten, het geluid zwelt aan of sterft weg. En nu is het de taak van de organisten Kettelarij, Karkdijk en Lassche om er de erediensten mee te begeleiden.

Gerrit Kraa