Orgels in Rijssen (6): Gereformeerde Kerk

RIJSSEN - Wie vanaf de trein Rijssen binnenkomt en vraagt: “Waar is hier de Gereformeerde kerk?” wordt waarschijnlijk gecorrigeerd: “O, iej bedoelt de Kroajenkoarke”, of “de Horriuskoarke” of de “Gauw-Gauw”. Het is mogelijk dat de reiziger dan weer onmiddellijk in een volgende trein stapt.

Het behoeft enige toelichting. Je kunt verwijzen naar Banninks “Handboek Pastorale Sociologie”, deel IV, waarin op bladzij 126/127 vermeld staat: “hebben de Rijssenaren ondanks hun “zware” godsdienstigheid een grote mate van gemoedelijkheid en humor bewaard en zijn ze in Twente bekend vanwege de vindingrijkheid, waarmee ze scheldnamen weten te verzinnen. Een laatste snufje hiervan zijn de namen, welke de Rijssenaren hebben gegeven aan de hervormde Evangelisatie, waaraan de naam van een godsdienstonderwijzer Mouw verbonden was, aan de Herv. Kerk en aan de Gereformeerde Gemeente: Mau-Mau, louw-louw en sjouw sjouw.” De Rijsenaren voegden er nog een categorie aan toe: de gauw-gauw, en daarmee bedoelden ze de Gereformeerde Kerk, die de minste tijd nodig had voor een kerkdienst. 

We zijn dan in de jaren ’50, de Mau-Mau werd later Oranjekerk, de Oud Gereformeerde Kerk in Nederland, genoemd. De naam “Kroajenkoarke” is terug te vinden in het boek van Jaap Riemens, “Gereformeerd in Rijssen, een terugblik op honderd jaar gereformeerd leven sedert de afscheiding”. In 240 bladzijden (met iets te veel hinderlijke uitroeptekens) schetst Riemens een droevige soap van broeders -en zusters- die elkaar soms bijna naar het leven stonden. In 1894 vindt een definitieve scheiding plaats tussen de Walkerk en de Gereformeerde kerk. Bakker Derk-Jan Kraa, de Kroaje, stelt een lap grond beschikbaar aan de Huttenwal, waarop het Noorderkerkje gebouwd wordt. Dat krijgt dus de bijnaam “de Kroajenkoarke”. Als aan de Boomkamp een nieuw gebouw verrijst onder leiding van Ds. Horrius, heeft men het over “de Horriuskoarke”, een gebouw van de architect Plooy. In feite volgens de formule van vier hoekpilaren, die een boog naar een centraal punt sturen. In de voorwand ook een afgestompte spitsboog, waar de kansel staat met daarboven het orgel met open frontpijpen, geen orgelkas (of orgelkast), door kundigen een tandenborstelfront genoemd. Ook de Hervormde Westerkerk had dezelfde stijl, in veel plaatsen in veel kerken toegepast, met herkenbare kerkramen. Zie Nijverdal, zie Enter, en zo voort. De Horrius- danwel de Kroajenkoarke heette nu Ontmoetingskerk, tot op de huidige dag. 

Riemens was in de jaren ’80 bezig met een archivaris-studie en kreeg de opdracht om de archieven van de Classis Deventer, gemeente Rijssen én het archief van de Gereformeerde kerk te ordenen. Dat levert veel gemak op, archivaris Feenstra diept trefzeker de mappen 203 en 204 op, documenten bevattend over vervanging van het oude orgel richting het orgel wat er nu staat: van de firma Fama en Raadgever (*1963). Op 5 oktober 1983 werd het orgel in de Ontmoetingskerk in gebruik genomen. Daarover in de volgende aflevering.

Gerrit Kraa